مباحث مقدماتی صوت و لحن

تعریف صوت (صدا) : صوت پدیده ای است که از ارتعاش اجسام بوجود می آید و بصورت موج انتشار می یابد و به گوش ما می رسد .
* وقتی صوت فقط یک لحظه کوتاه دوام داشته باشد آن را صدا می نامند . مثل : صدای انفجار باروت
* اصوات دو دسته اند :
۱٫ اصوات موسیقی ( موسیقایی ) : به صداهائی گویند که خوشایند و دلپذیر باشند .
۲٫ اصوات غیر موسیقی : صداهایی که گوش خراش هستند و نامطبوع هستند مثل صدای کشیدن ناخن روی میز
* هر چه تار های صوتی کوتاهتر و ضخامت آن کمتر باشد صدا زیر تر است ، به همین دلیل تار های صوتی مردان بلند تر و ضخیم تر از تارهای صوتی کودکان و زنان است.
* صدا از نظر فیزیکی دارای خصوصیتهای مثل شدت ، ارتفاع و طنین است .
* شدت صدا : قدرت ، بلندی ، حجم ، توان و رسائی و ولوم صوت را گویند . مثلاً اگر آهسته صحبت کنیم می گوئیم ضعیف صحبت کرده ایم یا در حقیقت شدت صدایمان کم بوده است .
* ارتفاع ( نواک ) : به فاصله پائین ترین و بالاترین حد صوت گویند . پس اینکه تصور کنیم اگر یکفرد صدای زیر تری داشته باشد و در تلاوت قرآن اوج بیشتری بگیرد دارای ارتفاع صوت بیشتری است یک تصور اشتباه است.
* تقسیم بندی صدای انسانها :
صدای کودکان ، زنان و پسران قبل از بلوغ :
زیر (سپرانو soprano )
متوسط ( متزوسپرانو mezzo soprano )
بم ( آلتو ALTO )
صدای مردان و پسران بعد از بلوغ :

زیر (تنور Tenor )
متوسط ( باریتون Bariton )
بم ( باس Bass )

*پس صدای انسان ها از صدای بم مردان آغاز شده و به صدای زیر زنان خاتمه می یابد
* طنین صدا : همان رنگ یا زنگ صدا می باشد . طنین صدا کیفیتی است که موجب تفاوت و تمایز صداهای هم شدت و هم ارتفاع از یکدیگر می شود . در واقع طنین همان اثر انگشت در افراد است که در دو نفر یکسان نیست . همه انسانها دارای طنین خاص خود هستند ولی بعضی از طنین ها زیباتر هستند . به طنین صدا ، شیوش هم می گویند .
* برخی دیگر از خصوصیتهای فرعی صوت عبارتند از :
۱٫ وضوح : عدم گرفتگی و خش در صدا موجب وضوح صدا خواهد بود که موجب زیبائی طنین صدا می شود .
۲٫ انعطاف : نرمی و انعطاف از خصوصیتهای ذاتی تارهای صوتی است که به قاری این اجازه را می دهد تا با صدای خود از حالتی به حالت دیگر برود . هر چه نرمی و انعطاف صدا زیادتر باشد این انتقال در زمان کمتر و با کیفیت بهتری صورت خواهد گرفت .
۳٫ تحریر : از نظر عوام همان چهچهه را گویند .
* نت : علامتی است که بوسیله آن صداهای موسیقی نوشته ، خوانده و یا اجرا می شود .
برای همه صداهای موسیقیایی از بم ترین تا زیر ترین فقط ۷ نام وجود دارد که به شکل زیر تلفظ می شوند .
Do Re Mi Fa SoL La Si
سی لا سل فا می ر دو
* انواع صوت از نظر منبع تولید ۴ دسته اند :
۱٫ اصوات طبیعی : مثل صدای رعد و برق ، رود خانه ، وزش باد
۲٫ اصوات حیوانی : مثل صدای چهار پایان ، پرندگان و حشرات
۳٫ اصوات انسانی : الف ) با کلام ب) بی کلام مثل صدای گریه ، خنده و ناله
۴٫ اصوات آلی : اصوات ناشی از آلات موسیقی مثل نی و تار
( اصوات ناشی از ابزار مکانیکی یا الکترونیکی مثل صدای اره برقی و تلفن همراه )
* تذکراتی پیرامون تقویت صوت و لحن :
۱٫ تمرین مستمر و تقلید در گام اول
۲٫جلوگیری از سر ماخوردگی
۳٫ از غذاهای آب پز بیشتر استفاده کند .
۴٫ پرهیز از غذاهایی که دارای روغن زیاد هستند .
۵٫ استفاده از عسل طبیعی
۶٫ دقایقی قبل از خواندن قرآن از حوردن شیرینی جات و غذاهای آبکی خودداری کند تا از نفخ شکم و زیاد شدن بزاق دهان جلوگیری کند .
۷٫ از خوردن آب بسیار سرد یا گرم ، یخ ، خربزه ، انگور ، سرکه ، ترشی و شیرینی جات پرهیز کنید .
۸٫ قبل از قرائت حتماً صدایتان را گرم کنید ( مثلاً با صدای «آ» از بم به زیر و بالعکس یا سوره ای را بخوانید .
۹٫ حتی المقدور از ورود هوا سرد به دهان جلوگیری کنید و با شال حنجره یا دهان را بپوشانید .
۱۰٫ کمتر صحبت کنید .
۱۱٫ نفس را از بینی بکشید و از دهان حین تلاوت بیرون دهید . ( چون هوای گرفته شده از بینی ، گرم شده و تصفیه و مرطوب می شود ) .
۱۲٫ مواردی مثل ناراحتی و اندوه مداوم ، خستگی مفرط ، کم خوابی ، سکونت در مکان های مرطوب ، عدم تمرین و سیگار تاثیر منفی در صوت دارند .
۱۳٫ برای انجام تنفس صحیح ، شل کردن عضلات و از بین بردن فشار های اضافی عضلات ضروری است
۱۴٫ راههای عملی افزایش نفس عبارتند از : ورزشهای شنا و کوهنوردی و دو میدانی + تمرین حبس طولانی نفس + تمرین مداوم
۱۵٫ اگر انسان اضطراب پیدا کند بنابراین ضربان قلب او افزایش می یابد پس موجب افزایش دم و بازدم می شود و مصرف اکسیژن بیشتر می شود و انسان با کم نفسی مواجه می شود .
۱۶٫ فاصله خود را از میکروفون تنظیم کنیم و زیاد نزدیک نشویم .
۱۷٫ معمولاً در قاریان مصری میزان استفاده از صداهای بم و زیر و متوسط به شرح ذیل است :
بم ۳۰% + توسط۵۰% + زیر ۲۰%
۱۸٫ بم خوانی ، فوایدی مثل استراحت حنجره ، حفظ سلامت تارهای صوتی ، ایجاد تنوع در تلاوت و گرم شدن حنجره برای اجرای طبقات صوتی بالا را دارد .
۱۹٫ از تپق و سرفه های مصنوعی برای صاف کردن صدا پرهیز کنیم .
۲۰٫ گذاشتن دست های قاری روی یک یا هر دو گوش هم مستحب است و هم سبب تنظیم بهتر صدا می شود و همچنین نفس به راحتی جابجا شده و حفظ می شود .
* در لحن نیز مواردی مثل تطبیق شروع و فرود قرائت ، لحجه فصیح و عربی خواندن ، تطبیق آهنگ با مفاهیم و حزین خواندن و هم چنین کنترل نفس و اجرای کامل الحان حائز اهمیت است .
* ۷ دستگاه ( مقام یا نغمه یا لحن ) اصلی : صنع بسحر = صبا ، نهاوند ، عجم ، بیات ( مادر نغمات ) ، سه گاه ، حجاز ، رست ( پدر نغمات )