تفاوت عجم و چهارگاه

در خصوص تعداد مقامات در میان صاحب نظران رشته لحن اختلاف نظرهای متعدد و مختلفی مشاهده می شود. این اختلاف نظر ناشی از تفاوت در تعریف در معنی مقام می باشد. همانطور که در جلسات گذشته اشاره گردید، در سلّم موسیقی مقامی قدیم عرب، به هر درجه صوتی، مقام اطلاق میشد. مثلاً درجه لا با عنوان مقام حسینی یا درجه فا با عنوان مقام نوا شناخته می گردد. لذا بر اساس سلّم موسیقی مقامی قدیم عرب، به ازای هر درجه صوتی یک مقام وجود داشته است که مجموعاً تعداد این مقامات ۱۶ مقام می باشد ( هر درجه صوتی معادل یک مقام و در کل، معادل یک و نیم اکتاو و یک درجه (۱۶ درجه) ). در میان نظرات کارشناسان، از ۴ مقام تا ۴۰ مقام و بعضاً بیشتر نیز نام برده شده است. استاد عبدالرحمن الحِمصی در کتاب خود بنام الموسیقی العربیه از ۴ مقام اصلی نام برده است که از آن ۴ مقام، سایر مقامات نیز متولد می شوند. وی این چهار مقام را در کلمه نُعَبِّر جمع نموده است که شامل ۴ مقام نهاوند، عجم، بیات و راست می باشد که از دل این مقامات، مقاماتی همچون کرد، حجاز، چهارگاه، صبا، حسینی و … ایجاد می گردد. از دل مقام عجم، مقامات مختلفی متولد می شوند که یکی از این مقامات، مقام چهارگاه می باشد. مقاماتی که از دل هر مقام متولد می شوند در یکی از دو دسته مقامات مرکب و یا مقامات فرعی تقسیم خواهند شد. مقامات مرکب حداقل از دو جنس و بیشتر تشکیل یافته اند. یکی از مقامات مرکب مقام عجم، مقام چهارگاه می باشد. مقام عجم و چهارگاه هر دو در جنس اول مشترک می باشند. مقام عجم معادل مقام ماهور در فارسی و گام ماژور در موسیقی کلاسیک می باشد.
جنس اول عجم + جنس دوم راست = مقام چهارگاه – معادل مقام چهارگاه عربی در فارسی دستگاه راست پنجگاه می باشد که موسیقی فولکلور لرستان می باشد.
جنس اول راست + جنس دوم عجم = مقام ماهور عربی
جنس اول عجم + جنس دوم عجم = مقام عجم

منبع:شفاقرآن