قواعدحفظ قرآن کریم

بسم الله الرحمن الرحیم

مقدمه:
زیستن با قرآن و سپری نمودن ساعات عمــر با تلاوت آیاتش، یکی از راه‌های مؤثــر، برای قرآنی ساختن شخصیت است.زیرا قرآن خود یکی از صادقین است که بـرای صادق شدن نیازمند مصاحبت با او هستیم« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»(توبه/۱۱۹) حال اگر بتوانیم این زیسـتن و بودن با قرآن را، قانونمند و روشمند سازیم در مدت زمان اندک، بیشترین نتایج را بدست خواهیم آورد.

یکی از راههای زیســتن با قــرآن و قرآنی نمودن گوش و چشم و زبان، حفظ کـــردن قــرآن است چرا که حجم زیادی از اوقات شبانه‌روز انسان را به خـــود اختصاص می‌دهد و او را از مشغول شدن و پرداختن به چیزهای کم‌ارزش باز می‌دارد. برای تحقیق این هدف ارزشمند بکارگیری قــواعدی است که در ذیل می‌آید و خــود برگرفته از تجارب عملی اساتید این فن است می‌تواند بسیار ره‌گشا باشد؛ لذا توجه مشتاقان حفظ قرآن را به فراگیری و بکارگیری قواعد مربوطه جلب می‌نمائیم، باشد که بتوانیم در این راستا قدمی مؤثر برای تشویق بیشتر نسل جوان برداریم.
قاعده‌ی اول: اخلاص
راز موفقیت و پیروزی در هر کاری اخلاص است. زیرا اگر فردی کاری را انجام دهد و نهایت سعی و تلاش خود را در راستای نیکو و احسن انجام دادن آن کار بنماید؛ مادامی که در کارش اخــلاص و توکل نباشد، کارش ناقـص و البــته بی نتیجه خــواهد بود. به همین خاطر بسیاری از نــوابغ و مبتکــرین غربی را که برای جامعه خود مفید بوده‌اند می‌بینیم که چــون اهل ایمان و اخلاص نبوده‌اند، به سادگی به محض مواجه شدن با مشکلات با خـودکشی به عمـر خود پایان داده‌اند. اینجاست که باید یادآور شـویم که خــداوند فرموده: قُلْ هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالأَخْسَرِینَ أَعْمَالاً * الَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ یَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ یُحْسِنُونَ صُنْعاً(کهف/۱۰۳و۱۰۴). کسانی که کوشــیدند و نهایت تلاش را نمودند اما کوشش‌هایشان به سبب عدم وجود ایمان و اخـــلاص به هدر رفته و بـرای آنها مفید واقع نشد و در هـر کاری مدنظر قــراردادن اخلاص و به یادداشــتن آن سبب مخلصانه انجام دادن کار می‌شود. نکته اخیر این که هر چه به خاطر خدا باشد، باقی می‌ماند و هر چه برای غیر خدا باشد، فانی است.

قاعده‌ی دوم: حفظ درکودکی
حفظ در کودکی مانند کنـده‌کاری بـر روی سنگ است و حفظ در سنین بالا مانند نوشـتن بر روی آب است. این قاعـده از یک اصل فطری مسلّم سرچشمه می‌گیرد که انسان در سنین کودکی آمادگی و حضور ذهن و تمرکز بیشـتری برای به‌خاطرسپردن دارد؛ زیــرا زمانی که انسان متولد می‌شود، قوه‌ی حافظه‌ی او در اوج است؛ اما قوه‌ی فهم بسیار ضعیف و ناچیز است و با گذشت زمان حافظه ضعیف‌تر و فهم قوی‌تر می‌شود.

قاعده‌ی سوم: انتخاب وقت و زمان مناسب برای حفظ قرآن
هنگامی که انسان بیـش از حد متعارف بخورد و بیاشامد، هرگـز توانایی حفظ کردن را نخواهد داشت؛ چرا که ذهن مشغول و خون بدن تماماً متوجه معده برای هضم غذا می‌باشد و جز اندکی از آن به مغز نمی‌رسد؛ پس چگونه حفظ ممکن است و اگر قادر به حفظ چیزی هم باشیم، توانایی نگهداری آن را نخواهیم داشت؛ اما بهترین وقت جهت حفظ قرآن هنگام سحر(حداقل ۳۰دقیقه) قبل از اذان صبح می‌باشد. یکی از علما می‌گوید: بهترین اوقات برای حفظ، سحر است و بهترین اوقات برای تحقیق صبحگاهان و بهترین زمان بـرای تالیف و ترجمه وسط روز و بهترین زمان برای مطالعه و مرور و دوره کــردن شبانگاه است. البته ضروری است قبل از بیدار شــدن درسحر، به اندازه کافی انسان خوابیده باشــد. ضمیر آگاه یا عقل ارادی انسان در شب آرام می‌گیرد و به اســتراحت می‌پردازد؛ اما ضمیر ناآگاه یا عقل غیرارادی نیازی به استراحت ندارد و در تمام زمان خواب و بیـداری مشغول است و تفاوتی میان عالـم خیال و واقع قائل نیست. به همین خاطر هنگامی که به کسی گفته می‌شود: “شما خیال کن که حافظ قـرآن شده‌ای”، عقل غیـرارادی آن را تایید می‌کند. حتی هنگامی که می‌گوییم: من الآن حفظ قرآن را عملی کردم یا مثلاً فوق‌لیسانس را با نمره عالی گرفتم عقل غیرارادی به شما می‌گوید:من آماده‌ام و در خدمت شما هستـم من تمام نیـروهای داخلی شما را مسخر می‌گـردانم؛ اما اگـر بگویید: “نه نه ممکن نیست”، بسیار مشکل است و عقل غیرارادی هم آن را تأیید می‌کند و به شما می‌گوید من آماده‌ام و تحت امر شما هستم هــرطور که شما بخواهید من هــم همان را می‌خواهم. تشبیه بسیار زیبایی پیرامـون عقل ارادی و غیرارادی(ضمیرآگاه و ناآگاه) وجود دارد که ذکـر آن خالی از فایده نیست. عقـل ناخودآگاه(غیرارادی) را به فیل و عقل خودآگاه(ارادی) را به فیلبان تشبیه کرده‌اند طوری که فیل تحت فرمان مطلق فیلبان است. فیل بسیار قوی هیکل و درشت انــدام است در حالی که فیلبان معمولاً پنجاه الی شصت کیلوگـرم وزن دارد. فیلبان با فیل بازی می‌کند، به او می‌گوید بنشـین، می‌نشیند؛ به او می‌گـوید خرطومت را بلندکن، خرطومش را بلند می‌کند و هرآنچه را که فیلبان دستور می‌دهد، فیل اجرا می‌کند.

قاعده چهارم: انتخاب مکان مناسب برای حفظ کردن قرآن
باید قرآن را در جایی حفظ کرد که چشم و گوش و زبان در آن مکان محفوظ باشند ذاکره و حافظه انسان دارای سه منفذ و راه ورودی است و به حوض آبی شباهت دارد که از سه مجـرا در آن آب ریخته می‌شود. دل انسان همان حـوض و مجـاری ورودی آب عبارتند از: چشم‌ها و گوش‌ها و زبان و هر چه از این مجاری به حـوض دل ریخته شود با همان تغذیه و پر می‌شود و اگر طاعات در آن داخل شوند، دل پر از نور و صفا می‌شود. لذا ضرورت دارد در مکانی به حفظ قرآن بپردازیـم که گوش‌هایمان از غیبت و زبان‌های ما از نمّامی و سخن‌چینی و چشـم‌های ما از آنچه خداوند حرام گــردانیده محفوظ بماند؛ در ضمن مکان حفظ باید خالی از هر گونه ابـزار و اثاثیه مشغول‌کننده نظیر تابلــو، آینه و عکس و… غیره باشد.

قاعده‌ی پنجم: رعایت تجوید و تلاوت آهنگین
قرائت با صدای زیبا و همراه با رعایت تجـوید باشد. رعایت تجوید و آهنگین تلاوت کردن قرآن، به صورتی بسیار موثر، بر حفظ و تثبیت آن اثر می‌گذارد.

قاعده‌ی ششم:
استفاده ازیک قرآن معین واجتناب ازتعویض قرآن.

قاعده‌ی هفتم:
اصلاح قرائت قرآن قبل ازحفظ قرآن.

قاعده‌ی‌‌ هشتم:
ایجاد ارتباط میان آیات و معانی و تصویرکردن آن‌ها قبل از حفظ.

قاعده‌ی نهم: تکرار
تکرار که خود بر دو نــوع است: ۱- به معنی مرور قلبی محفوظات ۲- تکــرار آیات با صدای بلند به طور روزانه. تکرار در روز باید حداقل ۵بار صورت بگیرد. بعضی از اساتید، شاگـردان خــود را به ۵۰بار تکــرار در روز مکلّف می‌کنند؛ بنابراین تکرار برای حفظ قرآن اساسی و بسیار مهم است.

قاعده‌ی دهم: پیوستگی در حفظ
حفظ روزانه و مستمر و منظم بهتر ازحفظ منقطع و نامنظم است. استمرار بر حفظ اگـرچه روزی تنها یک آیه همراه با مرورکردن باشد بهتر از تعداد آیات زیاد و غیرمنظم را حفظ کردن و به سرعت آن را فـراموش کردن است. با مداومت بر حفظ، قــوه حافظه فعال می‌شود. همچنین تعیین جایزه برای خــود بعد از اتمام مرحله‌ای از حفظ بسیار مفید است، مانند نوشتن لوح تقدیر از طرف خود برای خود و…

قاعده‌ی یازدهم: آهسته حفظ کنید
حفظ کردن آهسته و آرام بهتر از حفظ کردن سریع و شتابزده می‌باشد.

قاعده‌ی دوازدهم: دقت
دقت بر آیات مانند هم، ضریب اشتـباه را پایین می‌آورد مانندSadیقتلون النبیین بغیر الحق) و (یقتلون الانبیاء بغیر حق) و آیات(فضلاً من ربهم و رضوانا) و آیه(فضلاً من الله و رضواناً) سوره حشر و فتح، و کشف دلیل تفاوت میان آیات.

قاعده‌ی سیزدهم:
ارتباط با استاد قرآن ضروری است چون فراگیری احکام تجوید و علم قرائت بدون استاد میّسر نیست.

قاعده‌ی چهاردهم:
کثرت توجه و نظرکردن به آیات سبب ثبت آن‌ها بر صفحه ذهن می‌شود.

قاعده‌ی پانزدهم:
همراه ساختن حفظ با عمل کردن به مفاد آیات درحد فهم و انجام طاعات و دوری از معاصی.

قاعده‌ی شانزدهم: مرور و بازخوانی

مردم در رابطه با حفظ قرآن دو گروه هستند:
۱- کسانی که تمام قرآن را حفظ می‌کنند. ۲- کسانی که اجـزاء مشخصی را حفظ می‌کنند. حفظ اجزاء مشخص نیازمند قرائت مستمر است طوری که در مدت یک هفته انسان قـادر به مرورکــردن تمام حفظ خود می‌باشد. اما حافظان کل قرآن دارای روش‌های مختلف برای مرورکردن و بازخوانی هستند که عبارتنداز:
۱- تسدیس و آن عبارت است از این که هر روز ۶ جزء مرور و دوره شود.
۲- تسبیـع که برای هر روز ۷ جزء باید دوره شود. تسبیع به تعداد روزهای هفته می‌باشد مثلاً:
شنبه: از اول قرآن تا اول سوره مائده ۱۰۶صفحه.
یکشنبه: از اول سوره مائده تا آغاز سوره یونس ۱۰۵صفحه.
دوشنبه: از آغاز یونس تا آغاز إسراء
سه شنبه: از آغاز إسراء تا آغاز شعراء
چهارشنبه: از آغاز شعراء تا آغاز صافات
پنجشنبه: از آغاز صافات تا آغاز(ق)
جمعه: از آغاز (ق) تا آخر قرآن
نکته‌ی دیگر این است که حافظان قرآن در صورت امکان با همدیگر دوره کنند.

قاعده‌ی هفدهم: فهم کلی از آیات
فهم کلی از آیات منجر به حفظ سریع آنها خواهد شد و البته به شکلی که فرد بتواند ارتباط میان آیات را درک کند.

قاعده‌ی هیجدهم:رغبت صادقانه و انگیزاننده برای حفظ و دوری از یأس و تنبلی.

قاعده‌ی نوزدهم:اعتماد و توکل بر خدا و طلب یاری از او.
با امید به اینکه با توکل بر خداوند و به‌کارگیری قواعد فوق در نیل به هدف عالیه‌ی حفظ قــرآن و عمل کردن به آیاتش، خود به آرامش برسیم و زمینه‌ساز آرامش برای دیگران باشیم.

منابع :
پایگاه اطلاع رسانی اصلاح
جامعه القرآن الکریم