عوامل مؤثر در شناخت وقف و ابتدا
عـوامـلـی چـنـد در شناخت دقیق و درست محلهای وقف و ابتدا مؤثر است، که به ترتیب اهمیت عبارتند از: ۱ – لغت ،۲ ـ نحو،۳ ـ قرائت ،۴ ـ تفسیر.
دانستن (معانی لغات قرآن )، اولین شرط برای فهم موارد وقف و ابتداست، کسی که معنای الفاظ و آیـات قـرآن را نـمـی دانـد، نمی تواند اجزای مختلف یک آیه را از همدیگر بازشناسد، به طور مثال، مـمـکن است کسی در سوره یونس آیه۶۵ : (ولا یحزنک قولهم ان العزة للّه جمیعا هو السمیع الـعـلـیم) و در سوره یس آیه ۷۶: (فلا یحزنک قولهم انا نعلم ما یسرون و ما یعلنون) را بدون وقـف بـرکـلمه (قولهم) بخواند، در حالی که وقف نکردن بر آن، این توهم را در ذهن شنونده پدید می آورد که (ان العزة للّه جمیعا) و (انا نعلم ما یسرون وما یعلنون)، قول مشرکان است، و حال آنکه ایـن دو عـبـارت، قـول خداوند است و در واقع، بیان علت برای حکم قبلی است، یعنی خداوند به پیامبرش می فرماید: سخنان پوچ و بیهوده آنان تو را اندوهگین نسازد، زیرا که عزت ویژه خداونداست و هرکه را بخواهد عزیز می کند و نیز بدیهای آنها در حق تو از چشم مامخفی نمی ماند.
(نـحـو) نـیز نقش بسیار مؤثری در شناخت موارد وقف و ابتدا دارد، زیرا بدون شناخت اجزای یک جـمـلـه و نـقش هریک در آن، نمی توان وقف و ابتدای درست را از نادرست تشخیص داد،به طور مثال، کسی که نداند در آیه (واذ ابتلی ابراهیم ربه بکلمات) کلمه (ربه) فاعل (ابتلی) است، مـمکن است بپندارد که (واذ ابتلی ابراهیم) یک جمله کامل، دارای فعل و فاعل و مفعول است و بر آن وقف کند، در حالی که با این وقف، بین فعل و فاعل فاصله انداخته است که وقفی قبیح است .
عـلاوه بـر ایـن،گاهی اختلاف در ترکیب نحوی یک آیه ،موجب اختلاف در وقف و ابتدای آن نیز مـی شـود، بـه طور مثال، (الذی) در سوره ناس آیه ۴ و ۵:(من شر الوسواس الخناس ،الذی یـوسـوس فـی صدور الناس) می تواند یکی ازاین دو نقش را داشته باشد: یا صفت برای (الخناس) بـاشد، و یا خبر برای مبتدای محذوف (هو الذی) در صورت نخست، وقف بر آن حسن و در صورت دوم، از نوع کافی است
(اختلاف قرائات) نیز گاهی در وقف و ابتدا مؤثر است، به طور مثال، در سوره ابراهیم آیه ۱ و ۲: (کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النورباذن ربهم الی صراط العزیز الحمید، اللّه الـذی لـه مـا فی السموات وما فی الارض)، اگر کسی بر لفظ (حمید) وقف کند، بنابر قرائت رفع (اللّه ) کـه قـرائت نافع و ابن عامر است، این وقف، تام است و بنابر قرائت بقیه قرا که (اللّه) را مجرور خواندهاند، وقف حسن است
(اخـتـلافات تفسیری) نیز بر وقف و ابتدا بی تاثیر نبوده و نیست، به طور مثال، در مورد سوره آل عـمران آیه ۷: (وما یعلم تاویله الا اللّه والراسخون فی العلم یقولون آمنا به)، به نظر کسانی که معتقدند که راسخان در علم، آگاه به تاویل نیستند، وقف بر اللّه، تام و لازم است، و به نظر کسانی که آنها را نیز آگاه به تاویل می دانند، چنین نیست.
بنابراین، شناخت کامل معانی لغات و نقش کلمات در جمله، از نظر نحوی و آشنایی با علوم قرائت و تفسیر، از عوامل مهم در تشخیص موارد وقف و ابتداست. ابن مجاهد
می گوید: کـسـی بـه طور کامل از عهده شناخت وقفها برنمیآید، مگر اینکه نحوی و دانا به قرائات باشد و از تـفـسـیـر و قـصـه هـا و جدا کردن آنها از یکدیگر و زبانی که قرآن به آن نازل شده آگاهی داشته باشد .
یک دیدگاه